Η συλλογική μας ντροπή

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί συνειδητοποιημένοι πολίτες προσπαθούσαν να μεταφέρουν στις ηγεσίες των συμμάχων στοιχεία για το τι γινόταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Ο στόχος ήταν να τους πείσουν να δράσουν στρατιωτικά, ώστε να επιβραδύνουν έστω τους ρυθμούς των θανατώσεων – π.χ. με τον βομβαρδισμό των σιδηροτροχιών που οδηγούσαν στα στρατόπεδα.

Πολλοί αφιέρωσαν όλες τους τις δυνάμεις σ’ αυτήν την προσπάθεια, ενώ και πολλοί κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης προσπάθησαν να βγάλουν στοιχεία στον έξω κόσμο. Ένας από αυτούς ήταν και ο Francesc Boix, που με κίνδυνο της ζωής του έβγαζε έξω από το Μαουτχάουζεν φωτογραφικό υλικό για το Ολοκαύτωμα.

Παρά τα αδιάσειστα στοιχεία, οι σύμμαχοι δεν πείθονταν. Θεωρούσαν τόσο αδιανόητα αυτά που «ισχυρίζονταν» ακόμη και δραπέτες από τα στρατόπεδα, που έμειναν περίπου απαθείς και μουδιασμένοι. Μόνο όταν τα συμμαχικά στρατεύματα μπήκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και είδαν τι γινόταν, η επιφυλακτικότητα μετατράπηκε σε σοκ και αμήχανη αποδοχή.

Τότε όλοι, εκτός των άλλων συναισθημάτων, λούστηκαν και με τόνους από το καυτό νερό της ενοχής. Που δεν είχαν πιστέψει. Που δεν έκαναν τίποτε.

Μοναχικότητα

Στην αλλοιωμένη εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για την Ιστορία, οι αγώνες και οι μάχες είναι κατά κανόνα συλλογική υπόθεση. Επαναστάσεις, πόλεμοι κ.λπ. Στην πραγματικότητα, στην Ιστορία και στην καθημερινή ζωή, οι περισσότερες μάχες είναι προσωπική υπόθεση. Οι προσωπικές μάχες, με τον εαυτό μας και τις συνθήκες, με τα διλήμματα και τις επώδυνες αποφάσεις, σ’ ένα αφιλόξενο «σύμπαν» γεγονότων, δεδομένων και καταστάσεων, είναι άπειρες και συχνά τεράστιες. Ακόμη και την ώρα που σε έναν πόλεμο ή μια επανάσταση όλα μοιάζουν να είναι υπόθεση των μαζών και των συνόλων.

Το θέμα όμως είναι να αναγνωρίζουμε έγκαιρα το τι ακριβώς συμβαίνει, και να παίρνουμε έγκαιρα το μέρος του σωστού. Η εκ των υστέρων αναγνώριση έχει τη βαρύτητά της για την πορεία των πραγμάτων στο μέλλον, αλλά πιο κρίσιμη είναι η σωστή ανάγνωση των πραγμάτων την κρίσιμη ώρα.

Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται σήμερα μια σχεδόν ολόκληρη κοινωνία, η ελληνοκυπριακή, για μια σειρά από πράγματα που έχουν συμβεί, και που δεν τα διάβασε σωστά την κρίσιμη ώρα. Από τον απόλυτο καταποντισμό κάθε προσχήματος με τον εκσφενδονισμό της διαφθοράς επί Ν. Αναστασιάδη, μέχρι τις σημαντικές αρνητικές διαστάσεις που είχε ο διορισμός του σημερινού Γενικού Εισαγγελέα και του Βοηθού του. Μια σχεδόν ολόκληρη κοινωνία δεν πίστευε – π.χ. το 2018 – το μέγεθος της διαφθοράς και της διαπλοκής. Και σήμερα στέκει με το στόμα ανοιχτό.

Αυτή η κοινωνία όμως θα πρέπει να νιώσει και Ενοχή! Μόνο έτσι θα έχει πιθανότητες κάθαρσης.

Αντριάνα Νικολάου

Άφησα χωριστά την περίπτωση της Αντριάνας Νικολάου και του γιου της Θανάση. Η περίπτωση αυτή συγκεντρώνει όλα τα κλασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας που δεν θέλει να πιστέψει αυτό που βλέπει· αλλά όταν ένα μικρό παιδί πει το προφανές, τότε ξεσπά σε φωνασκίες ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός! Χωρίς ενοχές για την προηγούμενη ηλιθιότητά της:

• Αν η Βαρωσιώτου ήταν δειλή, ή απλώς διεκπεραιωτική – όπως τόσοι άλλοι που χειρίστηκαν την υπόθεση του Θανάση Νικολάου τα τελευταία 19 χρόνια – τότε το πόρισμά της θα ήταν ήξεις αφήξεις. Και αυτή η κοινωνία δεν θα καταδεχόταν την αλήθεια, ούτε και τώρα.

• Για δεκαεννέα χρόνια, στην πλειονότητά της η ελληνοκυπριακή κοινωνία αναζητούσε προσχήματα για να μην πιστέψει αυτά που έλεγε η Αντριάνα Νικολάου και οι ειδικοί. Τη μια ήταν η βαθιά θρησκευτικότητά της, την άλλη η επίμονη ενόχλησή της με την «ταμπέλα» της αυτοχειρίας, την άλλη οι λογικοφανείς και «ψύχραιμες» δηλώσεις τής εκάστοτε εξουσίας. Που είχαν πάντα το υποκριτικό «ανθρωπιστικό» στοιχείο, αλλά και την επιλογή του αδιεξόδου στις αποφάσεις. Και η κοινωνία το ερμήνευε: «Ε, δεν γίνεται, βασιλιάς είναι, αποκλείεται να είναι γυμνός, με γελούν τα μάτια μου».

• Ακόμη κι όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο μίλησε για τρομερά πλημμελήματα στην εξέταση της υπόθεσης από την Πολιτεία, η συντριπτική πλειονότητα της κοινωνίας έμεινε απαθής. Από δε την πολιτική ηγεσία και το πολιτικό προσωπικό, ήταν εξαιρέσεις όσοι είπαν «κάτι συμβαίνει εδώ».

• Προς τιμήν τους, κάποιοι λίγοι άνθρωποι την πίστεψαν και της στάθηκαν. Ανάμεσά τους και κάποιοι δημοσιογράφοι – προς τιμήν του δημοσιογραφικού κόσμου. Στην πραγματικότητα όμως, ήταν αρκετά λιγότεροι από όσους φαίνονταν. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση επωνύμου που συχνά στεκόταν δίπλα της μπροστά στην κάμερα, αλλά πίσω της έσπερνε σπόρους αμφιβολίας για το δίκαιό της.

Η γύμνια

Στην πλειονότητά τους τα κόμματα, είτε έμειναν σιωπηλά, είτε ψέλλισαν δύο γενικολογίες, απλώς για να πουν κάτι. Αυτό, δυστυχώς, δεν είναι απλώς αποτέλεσμα μιας συστολής, της αιδούς λόγω της προηγούμενης αποχής τους. Είναι κυρίως το αποτέλεσμα που προκύπτει από τον χρόνιο χαρακτήρα του ζητήματος: Πέρασαν πολλοί από διάφορα πόστα που είχαν χειριστεί το ζήτημα στα 19 αυτά χρόνια. Πολλοί από αυτούς, μέχρι πρόσφατα, ήταν πιο απαξιωτικοί ακόμη και από σημερινούς αξιωματούχους. Και όλοι αυτοί, κατά κανόνα, είχαν καλές σχέσεις με πολλά μέλη του πολιτικού προσωπικού. Έτσι, τυχόν πιο ξεκάθαρη τοποθέτηση κάποιων κομμάτων θα συνεπαγόταν πολιτική καταδίκη και «δικών τους» ανθρώπων.

Αυτό κάνει ακόμη πιο δύσκολο το να είναι ουσιαστική η νομοθετική και κανονιστική παρέμβαση της Πολιτείας, προκειμένου να αποτραπεί επανάληψη σε ανάλογες περιπτώσεις στο μέλλον. Γιατί, τώρα που μιλάμε π.χ. αποδεικνύεται στην πράξη πως οι επικεφαλής της Γενικής Εισαγγελίας, αλλά και άλλοι λειτουργοί της, εξακολουθούν να ενεργούν ως αυτοκράτορες. Με μηδενική αναστολή για το ότι οι αποφάσεις ή οι χειρισμοί τους αποτελούν κυνική πρόκληση. Πώς θα αποτραπεί με ευχολόγια μια νέα περίπτωση Θανάση Νικολάου στο μέλλον;

Είπαμε, το βραδυκίνητο σύστημα αντιστέκεται σε κάθε αλλαγή και εκσυγχρονισμό, δύσκολα στρίβει για να διορθώσει την πορεία του. Αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσει να στρίβει. Αυτό απαιτεί πολλή πίεση και προσήλωση από μερίδα έστω όσων νομοθετούν.

Για παράδειγμα, εκτός από την ανάγκη του διαχωρισμού των δύο ρόλων της Γενικής Εισαγγελίας, υπάρχουν και μια σειρά από παθογένειες, που απαιτούν εξειδικευμένες παρεμβάσεις: Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια, ο ιατροδικαστής Μάριος Ματσάκης επισημαίνει πως στην Κύπρο δεν υπάρχει στην ουσία πραγματική θανατική ανάκριση, ούτε και εξειδικευμένοι θανατικοί ανακριτές. Πανευρωπαϊκό ρεκόρ. Δικαστές του Επαρχιακού Δικαστηρίου δικάζουν κάθε εβδομάδα δεκάδες τροχαίες παραβάσεις ή άλλες μικροπαραβάσεις, και ανάμεσα σ’ αυτές χειρίζονται και μια-δύο σοβαρές περιπτώσεις θανάτων. Χωρίς στοιχειώδεις γνώσεις, χωρίς στοιχειώδη εξειδίκευση, χωρίς καν χρόνο για να μελετήσουν σοβαρά αυτές τις υποθέσεις. Και φυσικά, χωρίς υποστηρικτικές υπηρεσίες. Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια! Δεν είναι αρκετά; Ε, ποιος θα ξεκινήσει τη διαδικασία για να μη γίνουν πενήντα;

Μόνο αν το σοκ από την πραγματικότητα και η ενοχή για την αδράνεια γίνουν πρωτοβουλίες για δράση, θα εξιλεωθούμε. Διαφορετικά, θα υποχρεωθούμε να ξαναζήσουμε τα ίδια και να ξανακάνουμε τα ίδια λάθη.

Το καλάθι

• …με τους εισαγγελείς (1): Τέσσερις γυναίκες έκαναν έναν άθλο με το κουράγιο και την ακεραιότητά τους στην περίπτωση του Θανάση Νικολάου. Και μπράβο τους που είπαν με το όνομά τους τα πράγματα. Όχι μόνο μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά, ονοματίζοντας όσους είχαν εξαιρετικά ύποπτο ρόλο π.χ. μέσα στη Γενική Εισαγγελία.

• …με τους εισαγγελείς (2): Με όσα συνεχίζουν να γίνονται από τον Γενικό Εισαγγελέα και τον Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα, είμαι περίεργος να δω τι τροπή θα πάρει η αντιπαράθεση με τον Γενικό Ελεγκτή. Πάντως, πέρα από την καθαρά δικονομική διαχείριση στο Ανώτατο, θα είναι μεγάλη ήττα για την κοινωνία τυχόν δικαίωσή τους, έστω και για νομοτυπικούς λόγους.

• …με τους εισαγγελείς (3): Αν δεν γίνει κάτι ουσιαστικό με τη διερεύνηση της δολοφονίας του Θανάση Νικολάου, πολύ πιθανόν ρόλο «εισαγγελέα» να αναλάβει τμήμα της κοινωνίας. Ήδη, έχουν διασπαρεί τόσο πολύ τα ονόματα κάποιων ως τουλάχιστον ηθικών αυτουργών, που μπορεί να γίνουν «δίκες» μέσα στην κοινωνία, με απρόβλεπτες συνέπειες. Τα λαϊκά δικαστήρια δεν είναι ό,τι καλύτερο για ένα κράτος. Γι’ αυτό ας γίνουν κανονικά δικαστήρια…